Hastanelerimiz Ne Kadar Güvenli?

Corona Günlerinde Hastanelerimiz Çalışanlar ve Hastalar İçin Ne Kadar Güvenli?

Her türlü hastalığın tedavisi için hizmet veren hastanelerde hastalıkların kaynağı olan virüslerin bulunmaması düşünülemez. Hastane gibi kritik bir alanda hizmet veren ve hijyenik olması gereken ortamlarda enfeksiyonlar değişik yollar ile yayılmaktadır. İçinde bulunduğumuz Covid-19 salgın dönemi hastane çalışanlarımız ve hastalar için bu konunun önem derecesini bir hayli arttırmıştır.

Biliyoruz ki virüslere karşı sadece kafamıza ve ayaklarımıza galoş takmak, ellerimizi sabunla yıkamak, eldiven, maske ve önlük giymekle mücadele edemeyiz. Evet, bunlar kesinlikle dikkat edilmesi gereken hususlar ancak bu işlemler ortamın dezenfeksiyonu ve aletlerin sterilizasyonu olmadıkça yeterli olmayacaktır. Bu noktada karşımıza, ortamdaki kirlenen havayı dışarı atarak ortama uygun sıcaklık ve nem oranındaki temiz havayı besleyen iklimlendirme ve havalandırma sistemleri çıkmaktadır.

Özellikle havadan bulaşma riski bulunan enfeksiyonları önleyebilmek amacıyla hijyenik klima ve havalandırma sistemleri tesis edilmelidir. Bu sistemler, aşağıdaki standartlar dikkate alınarak tasarlanmalıdır;

• Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Havalandırma ve İklimlendirme Tesisleri Projelendirme Kuralları TS 3419
• Amerika Isıtma Soğutma ve İklimlendirme Mühendisleri Derneği (ASHRAE) ASHRAE 62.1
• Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (ANSI) ABD Federal Standart 209E
• Alman Standartlar Enstitüsü (DIN) DIN 1946/4
• İngiliz Standart Enstitüsü (BSI) UK BS 5295
• Alman Mühendisler Birliği (VDI) VDI 2083
• Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) ISO14644/1

 

Hastane hijyenik ortamları için tasarlanan sistemlerin standartlarda belirtilen tasarım şartları ve çalışma koşullarını yerine getirmesi gerekmektedir. Bu sistemler ortamdaki;

• Sıcaklık
• Nem
• Hava değişim kat sayıları
• Parçacık ve mikro-organizma sayısı
• Basınç
• Hava akışı
• Hava hızı

parametrelerini standartlarda belirtilen seviyelerde tutmalıdırlar.

İklimlendirme ve havalandırma sistemlerinin idame ve işletmesi ile ilgili pratikte göz önünde bulundurulması gereken hususlardan bazıları şunlardır;

• Ameliyathane sıcaklığı ve nemi ameliyathane personeli tarafından izlenebilmeli ve doğrudan ya da dolaylı olarak değiştirilebilir olmalıdır.
• Kapıların açılıp kapanması durumunda ameliyathane basıncı yüksek oranda değişmemeli ve kısa sürede istenilen değerlere geri dönebilmelidir.
• Hijyenik ortamda iki kapı varsa, hava basıncının düşmemesi için kapılar sırayla açılıp kapanmalıdır.
• Filtrelerde oluşan kirlilik otomasyon sistemiyle alarm verdirmeli, fakat sistemi durdurmamalıdır.
• Fanın herhangi bir nedenle devre dışı kalması durumunda otomasyon sistemi alarm vermeli ve bütün sızdırmaz kapatma damperleri otomatik olarak devreye girmelidirler.
• Fan arızasının giderilmesi durumunda, fan devreye girmeden önce kapatma damperleri açılmalı daha sonra fan devreye girmelidir.
• Ortam basıncının manometre kullanılarak sürekli izlenmesinde fayda vardır. Ortam basıncının izin verilen değerlerin dışına çıktığı durumlarda sistemin alarm vermesi faydalı olacaktır.
• Yangın ikazları dışında verilen sistem alarmlarında sistem durmamalı ve sürekli çalışmalıdır.
• Sistemin kontrolünün merkezî olması ve bir odadan bütün parametrelerin durumlarının görülmesinde ve değiştirilmesinde yarar vardır.

Şimdi hastanelerde kullanılan iklimlendirme ve havalandırma sistemlerinin bileşenleri göz atalım.

1. Klima Santralleri

Hijyenik sistemlerde kullanılan klima santralleri konfor klima santrallerinden farklı olarak aşağıdaki ek özelliklere sahip olmalıdır.

1. Parçacık ve mikro-organizmaların klima kasetinden içeriye girmemesi için sızdırmaz bir yapıya sahip olmalıdır.
2. İçinde parçacıkların birikmesine izin vermemelidir. Bu nedenle santralin iç yüzeyleri düz olmalı, elemanlar gözenekli bir yapıya sahip olmamalıdır.
3. Üretiminde kullanılmış olan malzemeler mikro-organizmaların oluşumuna izin vermeyecek türden seçilmiş olmalıdır. Bunu destekleme adına klima santrali yüzeylerinde suyun birikmesine veya nem oranının yüksek olmasına izin verilmemelidir.
4. Kolay temizlenebilmesi için klima santrali içinde bulunan elemanlara rahatça ulaşılabilmelidir.

Hijyenik klima santralleri aşağıdaki elemanlardan oluşmaktadır:

• Filtreler

Klima santraline alınan havanın içeriğinde yer alan toz ve parçacıklardan arındırılması filtreler vasıtasıyla yapılmaktadır. Filtrelerin seçimi ve sıralaması önemlidir. Klima santrallerinin giriş ve çıkışında sırasıyla G4 +F7 +F9 filtre tercih edilmelidir. Ayrıca filtre kirlilik uyarısı iklimlendirme santralı üzerinde ve teknik ekibin göreceği bir yerde de olmalıdır.

• Serpantinler

Serpantinlerin temizlenebilmesi için kolaylıkla ulaşılabilir veya çıkartılabilir şekilde olmaları gerekir. Serpantin üzerinde yoğunlaşan suyun iklimlendirme santralinin diğer hücrelerine geçmesini engellemek için damla tutucu bulunmalıdır. Ek olarak yoğuşma tavasında biriken su bekletilmeden santralden uzaklaştırılmalıdır. Bunun için çift yönlü yoğuşma tavaları tercih edilmelidir.

• Nemlendirici

Hijyenik klima santrallerinde sistemin hijyeni açısından sulu nemlendiriciler yerine buharlı nemlendiriciler tercih edilmelidir.

• Fan ve motor

Fan ve motora ait bölümler; fan hücresi, fan kaidesi, fanın kendisi ve motor kolaylıkla temizlenebilir yapıda olmalıdır.

• Susturucu

Susturucu üzerinde tozun birikmesine müsaade edilmemelidir. Ayrıca susturucu malzemenin havaya karışmamasına ve içinde mikro-organizma ürememesine dikkat edilmelidir.

• Kaset

Hijyenik klima santrallerinde filtre, serpantinler, nemlendirici, susturucu, fan ve motor kısımları bir kaset içerisinde yer almalıdır. Hijyenik klima santrali kasetlerinde parçacıkların birikmemesi, hava kaçağının çok düşük olması, iç ve dış yüzeylerinde yoğuşma oluşmaması ve elemanlarının temizlenebilirliği hususları aranmaktadır. Ayrıca klima santralinin girişinde sızdırmaz shut-off damperi bulunmalıdır.

1. Chiller

Klima santralinde havanın soğutulmasını sağlayacak soğuk suyu hazırlayan cihazlardır.

2. Kazan

Klima santralinde havanın ısıtılması için kullanılacak ısıtma suyunu üretir.

3. Kanal Sistemi

Kanal sistemi içinde oluşabilecek kirlenmeyi en aza indirebilmek için pürüzsüz olmalıdır. Dönüş havasını toplamak için asma tavan “plenumu” yerine dönüş havası kanalları tercih edilmelidir. Dönüş ve egzoz kanalları negatif basınçta oldukları için sızdırmazlıklarına önem verilmelidir. Bu hatlardaki sızdırmazlık oranları standartta belirtilen değerleri sağlamalıdır.

4. Sızdırmaz Kapatma Damperi

Hijyenik ortamın devre dışı kalması durumunda diğer ortamlar ile ilişkisi keserek çift yönlü hava akışını engellemek için besleme ve egzoz kanallarında birer adet sızdırmaz kapatma damperi kullanılır. Bunlar motorlu ve sistem otomasyonuna bağlı olmalıdır.

1. VAV ( Variable Air Volume) Kutusu

VAV kutusu gövde, debi ölçüm istasyonu, ayar damperi, damper motoru ve elektronik karttan oluşur ve istenilen hava debisinin sağlar. Ameliyat odalarında üfleme ve emiş havası sabit olmalı ve sistemdeki basınç dalgalanmalarından etkilenmemelidir. Bu VAV kutuları kullanılmasıyla mümkündür.

1. CAV ( Constant Air Volume) Kutusu

 

CAV kutusu; klapeler, gerdirme mekanizması ve ayar mekanizmasından oluşmaktadır. Genellikle motorsuzdur ve mekanik olarak çalışır. CAV kutuları basınç değişiminden etkilenmeyerek ortama sabit bir hava debisi sağlamaktadır. Bu sayede filtrenin kirlenmesi veya bir ortamın devre dışı kalması durumunda ortamın basınç değerini sabit tutulmaktadır.

2. Kanal Tipi Elektrikli Isıtıcılar

Ameliyat odalarındaki ortam sıcaklığının hızlı bir şekilde değiştirilmesini sağlamak amacıyla elektrikli ısıtıcılar kullanılırlar. Aynı klima santraline bağlı farklı yerlerde farklı ortam sıcaklıklarının istenilmesi durumunda ise sıcaklığının ayarlanması için kanal tipi elektrikli ısıtıcı kullanılabilmektedir. Bu şekilde tek bir klima santraline bağlı farklı ortamlarda farklı sıcaklıklar elde etmek mümkün olmaktadır.

 

1. HEPA Filtre

Yüksek verimli parçacıklı hava kelimelerinin İngilizce baş harflerinden meydana gelen HEPA filtreler genellikle sistemin son filtreleme işlemi için gereklidir. Sistem ihtiyacına uygun olarak doğru HEPA filtre sınıfı seçilmelidir. HEPA filtreler çok hassas oldukları için montajları esnasında zarar görmemiş olduklarından emin olunmalıdır. Ayrıca HEPA filtre, filtre yuvasına iyice oturtulmalı ve kaçak oluşumuna izin verilmemelidir. HEPA filtrenin yer alacağı fitre kutusu da standartlarda belirtilen sızdırmazlık değerlerine sahip olmalıdır.

2. Laminer Akış Üniteleri

Laminer akışlarda bir noktadan başka bir noktaya geçen parçacıkların sayısı türbülanslı akışa göre daha azdır. Laminer akışın bu özelliği kullanılarak ameliyat odalarında hastanın bulunduğu bölge üzerine parçacık ve mikro organizmadan arındırılmış laminer akış verilmektedir. Laminer akış aşağıya doğru olup hasta, ameliyat ekibi ve aletlerin bulunduğu bölgeye doğru akmalı, yere kadar inmeli ve yer seviyesinde bulunan lif tutucular vasıtası ile tahliye edilmelidir. Böylece ameliyat odasının dışarı ile veya ameliyat ekibi ile hasta arasındaki mikro organizma transferi engellenmektedir.

Araştırmalar son zamanlarda ameliyathaneler için standartlarda belirtilen besleme hava debisinin yetersiz olduğunu göstermiştir. Bu nedenle karışık havalı laminer akış ünitelerinin kullanılmasına doğru gidilmektedir. Bu tip laminer akış üniteleri bir ameliyat odasının havasının başka bir ameliyat odası havasına karıştırmadan ve enerji tasarrufu sağlayarak yüksek debide laminer akış sağlamaktadır.

1. Lif Tutucu Menfezler

Genellikle ameliyathanelerde emiş (egzoz) menfezlerinde kullanılırlar. Dokumalardan dökülen liflerin ve parçacıkların havalandırma kanallarına bulaşmasını önlemek için kullanılırlar.

Buraya kadar ifade edildiği üzere hijyenik klima ve havalandırma sistemleri; sistem tasarımı, sistem cihazları ve cihaz özellikleri açısından konfor uygulamalarından oldukça farklıdır. Bu sistemler yüksek seviyede uzmanlık ve hassasiyet gerektiren yapılardır. Bütün bu özelliklere göre kurulmuş olan sistemlerin güvenli kalabilmesi için bakımlarının ve periyodik muayenelerinin düzenli yapılması gerekmektedir. Covid-19 salgını iklimlendirme ve havalandırma sistemlerine uygulanması gereken periyodik muayenelerin hayati önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Periyodik muayene konusunda seçici olunması firma bünyesindeki imkanlarla tespit edilemeyen aksaklıkların da tespit edilerek giderilmesini sağlayacaktır. Bu da iklimlendirme ve havalandırma sisteminin insan sağlığı açısından daha güvenilir ve verimli çalışabilmesine imkân tanıyacaktır.